Het Vooronderzoek

In de rol die de wijk speelt als het gaat om sociale cohesie is onderscheiden en scheiden een belangrijk thema. De scheiding van de hoofdfuncties wonen, werken, ontmoeting en ontspanning in de opzet van de wijk is een lastig gegeven in het kader van social space en de creatie van sociale cohesie.

Hier een voorbeeld van een van de zeldzame punten in de wijk waar alle functies samenkomen. Dit is een kwaliteit die in historische binnen-steden doorgaans als vanzelfsprekend aanwezig is en zorgt daardoor voor veel sociale interactie en sociaal toe-zicht. Deze sterk gescheiden opzet van de fysieke omgeving brengt een lage interactie en sociale controle met zich mee. Daarnaast worden in de vernieuwing in het woningaanbod van de wijk scherpe scheidslijnen en afbakeningen tussen nieuwbouw en oudbouw en waarschijnlijk ook tussen koop -en huurwoningen gemaakt. Dit leidt tot ertoe dat sociale interactie tussen verschillende bewoners al voordat het gebeurt, wordt uitgesloten en dat sociaal contact maar ook sociale controle bemoeilijkt worden.

YUTPA-score: 7    

‘Wij zijn het duizenddingendoekje. Alle kortstondige contacten van de surveillancedienst waar nog iets mee moet, worden doorgeschoven naar de wijkagent. Wij hebben contacten met scholen, winkels, partners, parnassia, jeugdzorg.’

‘Dit vind ik het mooiste onderdeel. Je bent agent, je bent ook rechercheur, je bent alles eigenlijk.’

‘Het takenpakket van de wijkagent is heel breed. Alles wat niet onder directe noodhulp valt, komt bij de wijkagent terecht. De noodhulp doet in eerste instantie pleisters plakken. Moet er een vervolg op komen, dan gaat het naar de wijkagent. Bijvoorbeeld bij een echtelijke ruzie; noodhulp pakt het eerste gedeelte op, pakt de geweldpleger op, opsporing heeft er ook zijn rol in. Maar er zit ook een vervolgtraject aan, want die beste man of vrouw komt ook weer terug en dan gaat de wijkagent er mee aan de slag. We verwijzen bijvoorbeeld door naar mediation, stellen andere partijen op de hoogte. Wij zijn als wijkagent toch de vinger aan de pols.’

Wijkagenten hebben veel verschillende rollen. Ze signaleren en adviseren en zijn daarmee voor de politie, en partners, de oren en ogen in de wijk. Om dat invulling te geven verlenen ze soms noodhulp, doen ze soms buurtonderzoeken voor opsporing, leggen ze verbindingen tussen partners en burgers en ondersteunen ze initiatieven die bijvoorbeeld door BuurtBestuurt worden opgepakt. Dit leidt er soms ook toe dat ze oneigenlijke verzoeken van bijvoorbeeld partners krijgen, bijvoorbeeld om iemand te bezoeken waarmee de partner al lang geen contact meer heeft gehad.    

YUTPA-score: 8    

De reputatie van de wijk naar buiten toe is onzichtbaar. Maar de identiteit van een plek wordt doorgaans voor een groot deel bepaald door de acties van haar inwoners. Wie er wonen en werken in een wijk wordt in cijfers en statistieken uitgedrukt, maar zelden in de fysieke leefomgeving waar men zich in begeeft.

De visuele weergave van de kinderen en leraren op de gevel van de school maakt hun aanwezigheid tastbaar en creëert een notie van trots. Uitingen als deze dragen bij aan het creëren van een positieve reputatie van een wijk. Hier worden diversiteit en intergenerationele relaties uitgedragen als positief. Verder zijn er in de wijk billboards te vinden die mensen wijzen op de nieuwe gezinswoningen en die een positieve reputatie uitdragen aan potentiële kopers. Dit soort citymarketing-technieken in de fysieke ruimte hebben minder zeggingskracht over de daad­werkelijke reputatie van de wijk. De opbouw van een positieve reputatie van een wijk zorgt voor trots en daarmee voor een positief idee waar meer mensen deel van willen worden. Dit verhoogt weer de basis voor sociale cohesie. 

YUTPA-score: 4  

‘Ik heb op geen enkele plek zo hard gewerkt als ik tegenwoordig doe, maar het is niet altijd even tastbaar. Het voorkomen van dingen is zo moeilijk te meten. Dat je twee uur investeert op de middelbare school en dat je er daarmee voor zorgt dat men elkaar niet na school opwacht buiten en de hersens inslaat, dat is niet meetbaar.’

‘Het standaardbeeld wat in mijn ogen leeft van wijkagenten is toch: ze komen om half acht binnen, ze tikken wat, dan gaan ze naar buiten en rijden ze een rondje en dan komen ze weer terug. Maar niemand ziet eigenlijk wat we doen. Tot ze een keer een dienst meerijden waarin je bijvoorbeeld alle junkpandjes af gaat. Dan krijg je een hoop ellende en agressie naar je hoofd geslingerd en kijkt men anders naar onze werkzaamheden aan.’

‘Binnen 30 seconden kunnen anderen je reputatie als wijkagent schade aan doen. Een voorbeeld: Er was een jongen in de wijk, dat was vroeger echt een crimineel eerste klas, tot gewapende overvallen aan toe. Die jongen komt hier dan uiteindelijk terug en gaat een zaakje open. Dan ben je maanden met hem bezig om contact op te bouwen. En dan leg ik hier een vraag op het bureau neer bij de surveillance, om eens een keer langs te rijden, naar binnen te lopen, en rond te kijken. Een collega gaat de zaak in en raakt in discussie met die jongen, waarop de collega in al zijn onschuld zegt dat ze hem van de wijkagent in de gaten moeten houden. Dan is het gedaan als wijkagent. Het heeft me een jaar gekost om weer bij deze jongen terug te komen.’    

Het werk van wijkagenten is intern grotendeels onzichtbaar. In een politiecontext waar resultaten als boeven vangen en bekeuringen uitschrijven zichtbaar worden gemaakt met getallen, en het voorkomen van incidenten en het vergroten van het vertrouwen van de burger niet in getallen is uit te drukken, is dit ook lastig. Maar weinig politiecollega’s weten echt wat het werk van een wijkagent inhoudt. Door dit gebrek aan inzicht bij de politiecollega’s wordt het werk van een wijkagent vaak niet gewaardeerd en leeft het beeld dat wijkagenten vooral koffiedrinken. Dit ligt voor collega’s in de opsporing overigens genuanceerder omdat zij voor informatie vaak afhankelijk zijn van de wijkagenten en hun rol daarin waarderen.

De wijkagenten hebben bij de burgers over het algemeen een goede reputatie. Wijkagenten bouwen een vertrouwensband op met burgers. De burgers zijn blij dat de wijkagent hen met problemen wil helpen. Het opbouwen van een goede reputatie van de wijkagent bij burgers kost vaak veel moeite en inspanning en kan in 30 seconde weer tenietgedaan zijn, door je eigen handelen of het handelen van collega’s.    

YUTPA-score: 4

Betrokkenheid en interactie met de omgeving wordt hierboven uitgedrukt in expressie of aanpassingen aan de directe persoonlijke leefomgeving, zoals rechts het toegevoegde kattentrapje en links de vlindervormige gevel-accessoire.

Het bewustzijn dat creatieve ingrepen een positief effect hebben op leefomgeving en daarmee ook de engagement van bewoners vergroot is sterk gegroeid in de buurtontwikkeling. Het ruimte geven aan dergelijke persoonlijke en gezamenlijke creatieve expressie kan een beginpunt zijn voor het ontwikkelen van social space op groter niveau in de wijk. Deze toe-eigening en ‘customization’ van de fysieke ruimte werkt het gevoel van eigenaarschap in de hand en dit wordt weer vertaald naar een hogere mate van engagement bij bewoners aangaande hun gedeelde leefomgeving.    

YUTPA-score: 3

‘Je hebt politieagenten, soldaten noem ik ze wel eens, die gaan ergens heen en doen hun ding. Ze denken soms niet na hoe het er morgen zou kunnen zijn. En ik moet er morgen heen, overmorgen en ik hoop er volgend jaar ook nog heen te kunnen. En ook mijn informatie te kunnen blijven krijgen.’

 ‘Als wijkagent heb je een ander contact met de burgers, doordat je bijvoorbeeld ook de moeite neemt om een keer bij ze thuis te komen, of doordat je ook kan vragen hoe het met iemands moeder gaat.’

Wijkagenten hebben een hoge mate van betrokkenheid bij de wijk. Het is hun werkgebied waar ze alleen maar kunnen werken zolang ze het vertrouwen van de burgers hebben. Ze waarderen in hoge mate het contact dat ze met mensen in de wijk hebben en krijgen veel voldoening wanneer ze mensen kunnen helpen. De betrokkenheid van de wijkagenten is bovendien langdurig. Daar waar de surveillance op het afhandelen van incidenten is gericht, waarna hun focus weer verschuift, heeft de wijkagent juist veiligheid en leefbaarheid op de lange termijn tot taak en werkt hij ook met morgen, volgende week en zelfs volgend jaar in zijn achterhoofd.

YUTPA-score: 8    

De ervaring van gemeenschap in de wijk is op verschillende niveaus zichtbaar. Naast de aanwezigheid van gebouwen voor verschillende geloofsgemeenschappen, zijn er bijvoorbeeld ook winkels van de Poolse gemeen-schap of de Turkse gemeenschap.

Deze voorbeelden zoomen in op het privédomein. Bij het rechter appartementencomplex is door de vereniging van eigenaren heel duidelijk een gemeenschappelijk doel gesteld om de balkons te verfraaien met gelijksoortige plantenpotten. Bij het linker appartementencomplex lijkt het gelijksoortige beeld waar de balkons allemaal dezelfde aanpassing hebben ondergaan, echter niet perse uit een gemeenschappelijke drang naar verfraaiing, maar meer een praktische oplossing die is gekopieerd door bewoners.

YUTPA score: 4

‘Mensen die bij Parnassia lopen en zelfstandig wonen; ze veroorzaken erg veel overlast omdat ze eigenlijk niet goed genoeg zijn om zelfstandig te wonen of heel veel begeleiding nodig hebben die ze niet krijgen. Dan loop je soms figuurlijk met zo iemand onder je arm en daar kun je niets mee. Maar het is wel jouw probleem. De Parnassia-medewerker zit achter zijn bureau en de mensen die er om heen wonen en er ’s avonds helemaal gek van worden, die bellen de politie.’

‘Ik kwam in gesprek met de directrice van een basisschool. De docenten voelen zich niet veilig op school omdat er heel veel begroeiing staat. Veel hoge bomen, dik groen en weinig verlichting, daar voelen ze zich niet prettig bij. Het snoeien is lastig, want het is deels van de school en deels van de gemeente. De gemeente kon op dat moment niet snoeien, om onder andere plantechnische en financiële redenen. Toevallig sprak ik in diezelfde tijd een docent op het ROC die schoolverlaters begeleidt die nog onder de 16 en dus wel leerplichtig zijn. Hij zocht projecten waar hij de jongelui mee bezig kon houden en ook vooral buiten en met hun handen. Ik heb toen de partijen bij elkaar gebracht, de hoveniers van de gemeente, de directrice van de basisschool en de docent van het ROC. En afgelopen maandag zijn de leerlingen onder begeleiding van hoveniers van de gemeente aan het snoeien geweest. De gemeente heeft scharen en dergelijke geregeld en heeft ervoor gezorgd dat het groenafval wordt weggehaald. En het ROC is met twee of drie klassen komen snoeien.’    

In de wijk zijn vele partners betrokken bij veiligheid- en leefbaarheidsissues. Parnassia, jeugdzorg, opbouwwerk, de gemeente, reclassering, politie, scholen, sportverenigingen, de moskee zijn allemaal voorbeelden van partners die in meer of mindere mate dezelfde doelen nastreven en hierin ook van elkaar afhankelijk zijn. Ondanks dat de partners dezelfde doelen nastreven voelen wijkagenten dit niet altijd zo. Wijkagenten werken in een 24/7 frontlijnorganisatie die vooral gekenmerkt wordt door het bij problemen direct doorpakken. Vaak zijn dit problemen waar ook een of meerdere andere partners een rol in hebben, maar die kunnen niet in dezelfde mate doorpakken als de politie. Enerzijds zijn zij niet 24/7 beschikbaar en anderzijds wordt dit afgeremd door allerlei procedures die gevolgd moeten worden. 

YUTPA-score: 5  

Op de herdenkingsdag van vliegtuigramp MH17 hing op verschillende plekken in de buurt de vlag halfstok. Met een tiental vlaggen wordt een belangrijk moment uitgedragen. Het nationale ritueel van de vlag uithangen geeft blijk van een gezamenlijke basis van waarden en dat door buren onderling in tijden van nationaal verdriet een zekere mate van sociale cohesie wordt ervaren.

Het fysieke en visuele karakter van de vlag is sterk in betekenis en aanwezigheid. Verder zijn er weinig tekenen van momenten waar een gezamenlijke waarde of identiteit die specifiek op de buurt zelf gericht is naar voren komen. Bovenstaande foto toont een enkele uiting van het leven in de wijk met een idyllisch plaatje van het genieten van water, zon en groen in de wijk en een beeld van de lokale groenteboer. Het uitlichten van de eigen omgeving en in het zonnetje zetten van alles wat men waardeert en viert in deze wijk is een positieve bijdrage aan het gevoel van eigenwaarde en ligt aan de basis van eigenaarschap, verantwoordelijkheid voor de omgeving en, in het verlengde daarvan, sociale cohesie. Het jaarlijkse Bouwlust-festival is een goed initiatief dat hier ook bij aansluit.    

YUTPA-score: 3    

‘Successen vier je meestal in je eentje. Je kan ergens heel blij om zijn waarvan anderen kunnen denken ‘waar heb je het over’. We zijn niet zo vierderig met z’n allen. Je kunt ergens tevreden over zijn en dat is het dan.’

‘Bij heftige incidenten worden alle betrokkenen, als alle dingen zijn afgehandeld, bij elkaar geroepen. En je hebt altijd bedrijfsopvang. En binnen je eigen groep, van overheidswege opgedrongen vrienden, wordt het besproken. En natuurlijk met je directe chef, daar kun je ook altijd goede gesprekken mee hebben.’

‘Successen worden minder gedeeld. Het is dat ik het zelf vertel, anders zal het niet veel mensen opvallen. Als wijkagent moet je jezelf belangrijk maken, bijvoorbeeld in de briefing.’

Het werk van wijkagenten is bij uitstek gericht op het voorkomen van incidenten en het vergroten van het vertrouwen van de burger in de politie. Dit is echter grotendeels onzichtbaar binnen de politiecontext, waar vooral het vangen van boeven en schrijven van bekeuringen de aandacht krijgt en op de werkvloer met verhalen met elkaar gedeeld wordt. Momenten om successen van wijkagenten zichtbaar te maken zijn schaars en vaak beperkt tot een kleine kring direct bij wijkzorg be­trokken medewerkers. Daarentegen zijn er wel mogelijkheden georganiseerd om bij nare gebeurtenissen met elkaar hierover te praten en dit te verwerken.

Met partners zijn er vooral werkgerelateerde contacten waarin zelden even wordt stil gestaan bij successen die behaald zijn. Het informeel bij elkaar komen om verhalen te delen gebeurt weinig, al is er nu wel onlangs een initiatief hiertoe genomen door de politie om met partners meer informeel bij elkaar te komen.

In de wijk zijn er verschillende momenten van feest. Het Bouwlust-festival is een voorbeeld hiervan. Vanuit politie en gemeente wordt betrokkenheid getoond door altijd even aanwezig te zijn op dit soort evenementen.    

YUTPA-score: 2 

De gelijktijdigheid van verschillende activiteiten zoals werken, winkelen, thuis en tv kijken en de activiteiten van verschillende bewonersgroepen zoals moeders, gepensioneerden en schoolkinderen zijn belangrijk gegeven om verder te onderzoeken.

Nu was het door onder andere het ontbreken van een woning niet mogelijk om volledig in kaart te brengen. Bovenstaand is een voorbeeld van synchronizing performance op een zondagmiddag waar een groot deel van de wijk de was doet. Dit aspect van synchronizing performance wordt zichtbaar in de fysieke ruimte door de vele balkons die volhangen met was.    

YUTPA-score: 2

‘Ik probeer op maandag altijd naar het Zuid-West-college te gaan. Een middelbare school hier. Ik probeer er iedere maandag een uur, twee uur, te zijn, net afhankelijk van wat er speelt.’

‘Ik ga altijd even bij het cultureel centrum langs. En ik loop vaak even bij de moskee binnen. Het cultureel centrum is een vast punt, daar kom ik meerdere keren per dag. Daar is een hoge concentratie van mensen, van allerlei pluimage. Ook jongerenwerk zit daar, opbouwwerk zit daar. Dan kun je ook dingen afstemmen. Soms heb ik afspraken, bijvoorbeeld met de moskee over rolmodellen voor oud&nieuw. Maar ik doe eigenlijk heel veel buiten, ter plekke dingen bespreken en regelen.’

‘Ik probeer ‘s morgens vroeg al naar buiten te gaan en dan is het kijken hoe het loopt. Je hebt je vaste afspraken staan met je partners en alles wat er tussendoor fietst, moet je oppakken of in je agenda zetten voor de dag erna of misschien wel voor de week erna.’

De politie is een organisatie die 24/7 werkt en met de noodhulp ook direct bij spoedeisende problemen kan reageren. De niet-spoedeisende problemen van burgers worden via de wijkagenten op een later moment opgepakt. Het gaat dan bijvoorbeeld om het terugbellen van burgers die via 0900-8844 contact hebben gezocht met de politie. Maar ook door als wijkagent op vaste momenten en vaste plaatsen aanwezig en aanspreekbaar te zijn, zoals bijvoorbeeld iedere dag in het cultureel centrum langs te gaan, iedere ochtend de moskee te bezoeken of iedere maandag op het Zuid-West-college aanspreekbaar te zijn. Daarnaast kun je als wijkagent dingen oppakken die spelen op het moment dat je ze tegen komt als je buiten op straat bent. Voor die momenten buiten op straat moet je als wijkagent wel vechten. De afspraken die je met partners hebt, de burgers die je via 0900-8844 moet terugbellen, het lezen en afhandelen van alle emails, het vastleggen van allerlei dingen die in de wijk spelen; dit zijn allemaal zaken die maken dat je binnen op kantoor aan het werk bent en dus niet direct aanspreekbaar bent buiten op straat.    

De woningen in de wijk hebben over het algemeen een zeer homogeen gevelbeeld, waarin de aanwezigheid van bewoners in de avond goed zichtbaar is. De verschillende ritmes van buurtbewoners zouden geïntegreerd kunnen voor meer sociale controle, meer ogen aan de straat.

In verdere observatie zou gekeken moeten worden naar de dagelijkse ritmes van huismoeders, gepensioneerden en andere gespecificeerde groepen bewoners met een hoge aanwezigheid. Naast deze kans voor het integreren van ritmes van bewoners, geldt hetzelfde principe ook voor het gebruik van verschillende openbare en ruimtelijke voorzieningen in de wijk. Hoewel er veel speelvoorzieningen in de wijk aanwezig zijn, worden de speeltuinen maar een fractie van de tijd gebruikt, bijvoorbeeld alleen van 15u-17u doordeweeks. Beide beelden zijn genomen op zondagmiddag en men zou denken dat er kinderen aan het spelen zouden zijn. In hoeverre kunnen dit soort sociale ruimtes die weinig of alleen op specifieke momenten gebruikt worden, gebruikt kunnen worden voor interventies die de sociale cohesie op een fysieke wijze realiseren en zo als basis kunnen dienen voor virtuele participatie.

YUTPA-score: 2

‘Als je in de wijk geruchten krijgt dat er in de nacht met gestolen auto’s wordt rondgereden, dan vraag je zelf aan of je een keer een nachtdienst kunt draaien. Of als ik van te voren weet dat er iets aan de hand is, en ik zie het belang er van in, dan ga ik mijn rooster omzetten om er bij te kunnen zijn. Van de zomer was er een huttenbouw in de binnentuinen. De kinderen mogen van dekens en takken hutten bouwen en mogen er dan blijven slapen. Dan ga ik even kijken en als ze ’s morgens wakker worden ook. Vervolgens loop je twee weken later op straat en zo’n kindje dat bij de huttenbouw was, herkent je dan op straat. Dat is goed.’

‘Voor ons zijn de late diensten het meest interessant qua bewoners en bewegingen in de wijk. De vroege diensten zijn het meest interessant voor afspraken met bewoners en vooral ook partners.’

De politie werkt 24/7, de wijkagenten in principe alleen dagdiensten en late diensten (tussen 8:00 en 24:00). Van dit principe wordt afgeweken wanneer er evenementen of gebeurtenissen in de wijk zijn die om afwijkende tijden vragen. Ook binnen de diensten passen de wijkagenten zich aan het ritme van de wijk aan. In de ochtend bijvoorbeeld, is er weinig op straat te beleven. De burgers met werk zijn aan het werk, de burgers zonder werk slapen dan nog vaak. Als wijkagent plan je dan vooral afspraken en werk je zaken op het bureau af. In de middag, als de burgers in de wijk meer buiten zijn, ga je als wijkagent de straat op en pak je de dingen op die je tegen komt.

Ook richting de partners proberen de wijkagenten zich aan hun ritme aan te passen, bijvoorbeeld voor overleggen met partners. Dat gaat als politie die 24/7 werkt makkelijker dan voor partners die kantoortijden werken. Dat heeft als nadelig gevolg dat bij sommige problemen die op het bordje van een partner liggen, de politie toch de organisatie is die er in eerste instantie mee opgezadeld wordt. 

YUTPA-score: 7

De functie van het wijkcentrum Bouwlust is om over langere tijd een relatie aan te gaan met de burger en tegelijkertijd om burgers een fysieke plek te geven waar ze hun onderlinge relaties kunnen onderhouden. Het wijkcentrum beschikt over een sport- en theaterzaal en leervoorzieningen.

Daarnaast is er een sociaal restaurant voor ouderen, een jeugdhonk en een peuterinstuif. Wijkcentrum Bouwlust biedt eveneens onderdak aan de Turkse, Marokkaanse en de Surinaamse vereniging. Het buurtcentrum neemt een centrale plaats in in de wijk en het is interessant om verder te kijken naar de gebruiksduur van het centrum in relatie tot andere voorzieningen in de wijk.

Wanneer we kijken naar de opbouw van de wijk, dan zien we dat er een grote mate van doorstroming is in de wijk met een groep ‘eerste bewoners’ die in de jaren 50 en 60 naar de wijk zijn gekomen, een groep ‘tweede bewoners’ die in de jaren 70 en 80 naar de wijk zijn gekomen en een nieuwe groep bewoners. Door de grote mate van doorstroming is de duration of engagement klein.

YUTPA-score: 5

‘Als ik in mijn eigen wijk iemand moet vangen waar ik ook een goede band mee heb. Je hebt al­tijd twee belangen die je moet dienen. Je moet soms een keuze maken: moet ik iemand nu hard aanpakken wetende dat mijn relatie dan voorlopig stuk is. En heb ik wat aan die burger, dat is altijd een afweging die je moet maken. En dan kun je een collega vragen iets voor je te doen.’

‘De rol van wijkagent is heel kwetsbaar. Aan de ene kant moet je met bepaalde mensen een ver­trouwens­band opbouwen, maar je blijft te allen tijde als politie aan bepaalde regels gebonden.’

‘Wij kunnen met jongeren staan praten als er een surveillancedienst langs rijdt. Dan rijdt DE politie langs en dan horen wij, wijkagenten, daar niet bij.’

‘Er staat op de hoek van de straat een groep jongens en daar heb je nog niet zo heel veel last van, af en toe een overlastmelding, geluidsoverlast ofzo. Dan ga je daar op investeren. Je probeert contact te maken, je gaat er naar toe en probeert een gesprek aan te knopen. De mannen lopen weg, hebben geen zin in jou. Dat is een soort kat-en-muis spel, de aanhouder wint en op een gegeven moment blijven ze staan. Dan kun je in gesprek met ze. Vervolgens gaat er een collega heen en die gaat er met de botte bijl doorheen en bekeuringen schrijven. Als ik dan de volgende keer kom aanlopen, lopen ze weer weg van me. Dan begin je weer opnieuw.’    

Er is groot verschil in de relatie met burgers tussen wijkagenten en surveillancediensten. Een surveillancedienst is incident-gericht en heeft als doel zo snel mogelijk het incident af te handelen. Een wijkagent heeft onder andere als doel een relatie met de burger op te bouwen en heeft daarvoor ook meer tijd. Een surveillancedienst werkt in het hier en nu, een wijkagent moet er voor zorgen dat hij vandaag zijn werk kan doen in de wijk, maar ook morgen en ook over een jaar nog een netwerk heeft in de wijk waardoor hij effectief zijn werk kan doen. Wijkagenten investeren daarom ook veel tijd en moeite om een goede relatie met burgers op te bouwen. Soms gaat dat makkelijk; soms kost dat vele maanden tijd om in kleine stapjes zo ver te komen dat de burgers een gesprek met de wijkagent aan willen gaan. Wijkagenten bouwen overigens niet alleen een netwerk met burgers op, maar zeker ook met partners. 

YUTPA-score: 6

Beleving van plaats is sterk gerelateerd aan de fysieke aanwezigheid van andere mensen. De vele groene ruimtes, lege tussenruimtes en ongebruikte ruimtes voor ontspanning zorgen voor een lage body sense, gevoel van aanwezigheid van anderen.

Dit draagt bij aan gevoel van onveiligheid. De spel- en zitvoorzieningen vergroten niet de aanwezigheid mensen, en zijn meer aanwezig als een planmatige formaliteit. In de opzet van de wijk is veel lege ruimte tussen de gebouwen, die niet gebruikt wordt en als ze gebruikt wordt misschien leidt tot gevoelens van overlast bij bewoners. Deze inactieve zit- en speelvoorzieningen tezamen met de ongebruikte sociale ruimtes tussen de gebouwen maken de leegte meer voelbaar en de afwezigheid van de body sense in relatie tot de aanwonenden juist meer zichtbaar.

YUTPA-score: 2

Wijkagenten weten dat fysieke aanwezigheid belangrijk is. Dat wordt door anderen binnen de politie wel gezien als ‘koffiedrinken’. Door aanspreekbaar en zichtbaar in de wijk te bewegen, door op gezette tijden op vaste plaatsen te zijn, maken de wijkagenten fysiek contact met bewoners laagdrempelig. Dat is voor het opbouwen van een vertrouwensband belangrijk.

‘Collega’s denken dat wijkagenten de hele dag koffie drinken.’

‘Ik pak vaak een specifieke bus en rij eigenlijk altijd met open raam. Buurtbewoners herkennen die bus, en ook rennen bepaalde jongeren niet weg.  Als de noodhulp met de surveillancewagen aankomt, dan is dat negen van de tien keer repressief. Dus dan weten de jongeren dat ze zich uit de voeten moeten maken.  Als de wijkagent met de bus komt, dan weten ze dat ze een kletspraatje krijgen of een waarschuwing, maar de noodzaak om weg te rennen is bij de wijkagent over het algemeen anders. Al weet men in de wijk heel goed, als Karen of Dimitri je nodig hebben komen ze je halen.’

‘Als wijkagent ga ik het liefst lopend de wijk in. Je ziet dan zelf meer omdat je langzamer gaat en je bent direct aanspreekbaar voor bewoners.’

‘Ik ga altijd even bij het cultureel centrum langs. En ik loop vaak even bij de moskee binnen. Het cultureel centrum is een vast punt, daar kom ik meerdere keren per dag. Daar is een hoge concentratie van mensen, van allerlei pluimage. Ook jongerenwerk zit daar, opbouwwerk zit daar. Dan kun je ook dingen afstemmen. Soms heb ik afspraken, bijvoorbeeld met de moskee over rolmodellen voor oud&nieuw. Maar ik doe eigenlijk heel veel buiten, ter plekke dingen bespreken en regelen.’    

YUTPA-score: 7

De emotionele ruimte die men in zijn leefomgeving ervaart, wordt niet alleen beïnvloed door de fysieke omgeving, maar de fysieke omgeving heeft zeker een aanzienlijke impact hierop. Niet alleen de kwaliteit van de woningen maar ook van de publieke ruimte en de vormgeving van de plekken van ontmoeting hebben impact op de emotionele gesteldheid van bewoners.

In de foto’s een close up van een deur in een van de woningen. Er staat: Remember you are loved. Deze tekst herinnert de bewoner dagelijks aan het feit dat hij of zij geliefd is. Rechts: een sociale ontmoetingsplek naast de basisschool. Een vrij hermetisch modernistisch vormgegeven plek die sterk de interactie dicteert tussen mogelijke ouders en kinderen. Deze ontmoetingsplek is weinig uitnodigend en slecht onderhouden. Er zijn veel van dit soort plekken in de wijk, met uitzondering van de ruimte rondom het wijkcentrum en in winkelcentrum Leyweg.    

YUTPA-score: 3    

De sfeer onder de wijkagenten is goed. Ze staan 24 uur per dag voor elkaar beschikbaar en nemen de telefoon op als hun collega-wijkagent belt, ook als ze geen dienst hebben. Tegelijkertijd lijkt de sfeer voor een buitenstaander wellicht wat grimmiger. Er heerst een cultuur waarin wijkagenten makkelijk op elkaar mopperen, maar ze ervaren dit niet als negatief.

‘De sfeer is vooral erg goed. Ik kan het met iedereen goed vinden. De heren onder elkaar kunnen wel eens op elkaar mopperen, maar dat is niet meer dan logisch.’

‘Als een collega-wijkagent mij belt, en ik ben vrij, dan neem ik op. Als een collega belt, dan wil hij wat. Dat is vaak ‘ja’ of ‘nee’. Het zijn geen urenlange gesprekken. Hetzelfde geldt voor netwerkpartners. Als de woningbouw mij belt, neem ik ook op, dan willen ze wat weten. Ze bellen niet voor niets.’

‘De cultuur is er wel een van afzeiken: je doet het nooit goed, we vinden altijd iets om af te zeiken. Maar dat is goed, dan ben je in beeld en dat is de cultuur. Je hoeft ook niet overal op te reageren, je moet gewoon je werk doen.’

YUTPA-score: 5 

Ondanks dat het onderhoud van de wijk over het algemeen goed verzorgd is, heeft de wijk op veel plekken een gesloten indruk met veel hekwerken, afgesloten balkons, prikkeldraad en ongedefinieerde hoeken.

De impact van deze signalen in de fysieke ruimte geeft blijk van een zeker anticipatie op bepaald gedrag. Maar deze fysieke manifestatie van ongewenst gedrag creëert ook een terughoudende sfeer waarin het stadse gegeven dat we allemaal vreemden zijn die naast elkaar wonen, sociale cohesie niet in de hand werkt.

Yupta-score: 7

Wijkagenten realiseren zich dat zij door de wijze waarop zij bewegen en handelen in de wijk veel effect heeft op hoe bewoners reageren en hoe zij de buurt waarnemen. Daarbij maken de burgers duidelijk onderscheid tussen wijkagenten en de surveillance. De surveillance treedt voornamelijk repressief op en bouwt daarmee geen vertrouwensband met de burgers.

‘Collega’s kunnen je vertrouwensband schaden. Jongerenoverlast, bijvoorbeeld, kun je op verschillende manieren oppakken. Als je in de surveillancedienst ze ‘helemaal platschrijft’, volledig op handhaven gaat zitten, dan zien die jongeren jou als wijkagent ook minder graag. Dan wordt dat clubje minder bereikbaar. Dat je voor door rood heen rijden een bekeuring schrijft, dat snapt iedereen. Maar niet voor lullige dingen als hangen in een vensterbank. Ieder ander die even zit te bellen in een vensterbank wordt niet aangesproken en als het toevallig een jongere uit het clubje is wordt die wel opgeschreven. Dat is niet realistisch.’

‘Om contact met burgers in de wijk te maken pak ik de fiets of de scooter om de wijk in te gaan. Lopen, dat doe ik niet snel, dat schiet niet zo op. Op de fiets ben ik direct aanspreekbaar en maak ik makkelijk een praatje met mensen.’

YUTPA-score: 5

Opvallend in de hele wijk is dat er door de bouwstijlen van de woningblokken weinig aanwezigheid is op het maaiveld niveau, dus ook weinig visueel contact op ooghoogte, aangezien de eerste verdieping zich doorgaans ruim een meter boven het maaiveld bevindt. Opvallend is ook dat er veel ‘verboden’ zijn, zoals het niet mogen spelen op lege grasvelden. Tegelijkertijd zijn er veel projecten in de wijk, zie het hoofdstuk met het buurtbeeld, en dus mogelijkheden om zelf actie te ondernemen in de wijk

In de foto's twee voorbeelden van hoe situated agency zich fysiek manifesteert in de wijk. Een groot aantal bewoners heeft haar balkon aangepast door zeil te plaatsen in het hekwerk om te voorkomen dat men naar binnen kan kijken. Daarnaast valt het afplakken van ramen op de eerste verdieping op, omdat deze bouwlaag zich niet op ooghoogte bevindt maar er dus toch een noodzaak wordt gevoeld door bewoners om meer privacy of visuele barrières te plaatsen.

YUTPA-score: 4

Voor een groot deel van het werk zijn wijkagenten afhankelijk van andere partners. Veel problemen op het gebied van leefbaarheid en veiligheid kunnen alleen samen met andere partners worden opgelost. De wijkagent heeft dan een verbindende rol en minder een handelende rol. Juist door die verbindende rol lukt het om problemen op te lossen en mensen te helpen. Dat geeft de wijkagenten voldoening. Tegelijkertijd weten ze ook dat ze niet alle problemen op kunnen lossen. Dat kan een gevoel van machteloosheid geven waarmee ze moeten leren omgaan.

‘Je kunt heel veel dingen niet oplossen. Dat is nu eenmaal zo.’

‘Een voedselactie. Veel allochtonen mogen geen eten weggooien en dat werd dan in de binnentuinen gegooid. Dat leverde overlast van vogels, meeuwen, duiven, reigers. In de buurt kon je geen was meer buiten hangen. Er is een burger geweest die heeft zich daar sterk voor gemaakt, met flyers en posters in portieken. Hij zag heel veel, zag overal meeuwen zitten en wist dus precies waar gevoerd werd. Hij sprak mensen zelf aan. Na twee waarschuwingen ging de wijkagent langs en volgde er een boete van 90 euro. Er was dus ook opvolging vanuit politie en handhaving. En dat heeft gewerkt, want er wordt bijna geen voedsel meer in de gezamenlijke tuinen gegooid.’

Jonge gasten die uiteindelijk na twee jaar terugkomen en zeggen ‘goh, die spreekwoordelijke schop je mij gegeven hebt, kijk eens, hier sta ik nu’. Dat vind ik geweldig. Dat is toch heel bijzonder. In principe ben je een buitenstaander met uniform maar heb je toch net iets bij die jongeren geraakt en geregeld waardoor ze net anders terecht komen.    

De kwaliteit van handelingen die men bereid is uit te voeren in het kader van de gezamenlijke leefomgeving is een belangrijk startpunt voor het opbouwen van meer sociale cohesie binnen een wijk.

De kwaliteit van handelingen van bewoners ten aanzien van hun fysieke leefomgeving wordt direct zichtbaar op de balkons. Het semi-publieke karakter van de balkonruimtes die hoewel privé zich ook in de openbare ruimte bevinden, geven een indicatie van de waarde die een bewoner hecht aan wat hij of zij naar buiten toe ‘zendt’ en dus ook wat voor actie hij of zijn bereid is te ondernemen in zijn privé-domein om toe te voegen aan de kwaliteit van de leefomgeving die gedeeld wordt met andere mensen in de wijk. Hierboven een voorbeeld van een balkon dat met zorg is vormgeven en onderhouden tegenover een balkon dat totale desinteresse uitstraalt ten aanzien van het voorkomen naar buiten toe. 

YUTPA-score: 5

Wijkagenten dragen wezenlijk bij aan het oplossen van problemen. Dat is deels door als politie te handelen, deels door als politie partners met elkaar rond een probleem te verbinden. Daarbij maken wijkagenten altijd de afweging welke oplossing op de korte termijn nodig is en welke oplossing de voorkeur geniet op de langere termijn. Op de korte termijn kun je als politie bijvoorbeeld op een probleem van overlast optreden door te verbaliseren. Dit vergt een continue en herhaalde inspanning. Om op de lange termijn ook resultaat te hebben, zonder langdurige herhaling van inzet, loont het de moeite om met partners een structurele oplossing te zoeken en de oorzaak van het probleem aan te pakken.

‘We hadden een probleem op de Steden, het winkelgebied. Er stond een bankje met zicht op de winkel Gall&Gall. Daar zaten een paar vervelende oudere mannen bier te drinken en opmerkingen te maken. Je kan niet 24 uur per dag daar je tentje opzetten om de boel in de gaten te houden. Dus ik heb contact gezocht met de gemeente om het bankje weg te halen. Het bankje is omgedraaid, uit de zichtlijn van de winkel. Het probleem is opgelost, maar dan moet je wel de juiste persoon bij de gemeente weten te vinden en hem op de juiste manier aanspreken.’

‘Als ik een jongen op straat tref met gedoe. Met jeugdzorg en schoolverlaten. Dat ik zo’n jongen naar huiswerkbegeleiding toe krijg. Dat hij van de straat is en met z’n toekomst bezig is. Dienstbaar zijn, daar doe ik het voor.’

‘Je kunt als wijkagent net even dieper gaan dan de noodhulp. Noodhulp is natuurlijk pleisters plakken en weg. Wij mogen en kunnen net even een half uurtje langer blijven. Voor sommige mensen kan dat echt een groot verschil maken.’    

YUTPA-score: 7

Het afbakenen van terrein en gedragscodes kan op veel verschillende manieren. In de wijk wordt de openbare / fysieke ruimte gedomineerd door borden die ofwel aangeven wat voor gedrag niet is toegestaan, wat voor gedrag verwacht wordt of bepaalde ruimte afbakent voor specifieke gebruikers.

Wat niet mag, wordt met visuele tekens duidelijk gemaakt, maar wat wel mag en waar er ruimte is voor onderhandeling niet. Men kan er vanuit gaan dat wat wel mag impliciet is en dat men door een gedeelde set van normen en waarden wel bewust zal zijn waar de ruimte ligt voor onderhandeling. Door het expliciete karakter van dergelijke borden echter is de noodzaak van sociale interactie ontdaan van het onderhandelende karakter.

YUTPA-score: 2

Een groot deel van het werk van de wijkagenten is in het netwerk van partners oplossingen voor problemen te organiseren. Het is belangrijk de juiste mensen te kennen en te weten waarop en hoe je ze kunt aanspreken als wijkagent. Alleen dan lukt het om problemen goed op te lossen. Daarnaast moeten wijkagenten ervoor waken dat zij geen oneigenlijke taken uitvoeren die de verantwoordelijkheid zijn van partners. Door de 24/7 beschikbaarheid van de politie komt het regelmatig voor dat de politie moet optreden in situaties die op het bordje van één van de partners ligt, maar die op dat moment niet operationeel zijn.
Als het gaat om burgers proberen wijkagenten ook hen te verleiden om mee te werken aan het oplossen van bepaalde problemen. Het rolmodellenproject waarbij er mensen in de wijk worden gezocht om bijvoorbeeld met oud&nieuw herkenbaar in de wijk rond te lopen en mensen aan te spreken op overlast of de politie in te schakelen wanneer zij zelf niet op kunnen of willen treden is een voorbeeld hiervan.

‘Tot op bepaalde hoogte gaan mensen van buitenaf niet bepalen hoe ik werk. Als de gemeente gaat sturen op openbare orde en veiligheid, ja dan ik zal negen van de tien keren daar in mee moeten gaan. Dat is logisch en vaak ook wenselijk voor de wijk, keuzes moeten gemaakt worden. Maar bijvoorbeeld een parnassia of jeugdzorg, en ook reclassering en het AMK [kinderbescherming], doen vaak een beroep op je, soms onterecht. Partners bellen bijvoorbeeld dat ze al lang geen contact hebben gehad met een cliënt en of ik even langs kan gaan. Dan denk ik goed na of het mijn werk is of hoort bij de partner.’

‘Als je in een wijk loopt en werkt, en je signaleert op een moment dat iets in de toekomst een probleem wordt. En uiteindelijk moet je twee jaar lang mensen zien te overtuigen en het probleem blijven onderbouwen. Als er dan na twee jaar niets mee wordt gedaan. Dat frustreert soms. Maar ik snap ook dat er keuzes gemaakt moeten worden.’

‘In BuurtBestuurt ben ik alleen maar partner. Bewoners geven aan wat zij belangrijk vinden. De partners, gemeente en politie, die doen dan een belofte om er zoveel tijd de komende maand aan te besteden.’    

YUTPA-score: 4

Stichting Solidair is een vrijwilligersorganisatie in de wijk die wekelijks bijna 147 voedselpakketten uitdeelt aan wijkbewoners. Naast de voedselpakketten heeft de stichting ook een winkeltje waar men voor luttele bedragen tweedehands kleding kan kopen en een aantal andere projecten die mensen uit de buurt, die rond de armoedegrens leven, ondersteunen. De Oordenkids moestuin werkt met kinderen aan kleinschalige stadslandbouw, een zeer positieve dagbesteding.

De aanwezigheid van dergelijke initiatieven is positief, niet alleen voorzien ze in een noodzakelijk behoefte maar ook dragen ze uit dat samenwerken en bijdragen aan de gemeenschap een plek verdient in de buurt. Het waarderen van de aanwezigheid van dergelijke initiatieven en mogelijke uitbreiding of toevoeging van dergelijke initiatieven kunnen een startpunt zijn van meer positieve ontwikkeling met het oog op sociale cohesie. Het concept van reciprocity waar in antwoord op dit soort positieve acties mensen doorgaans zelf ook behulpzamer worden zou in het geval van de wijk verder onderzocht kunnen worden, aangezien het in het verlengde ligt van de creatie van de sociale cohesie.

YUTPA-score: 5

Wijkagenten en burgers werken met elkaar samen door te geven en te nemen. Door een goede relatie op te bouwen weten wijkagenten dat ze vragen kunnen stellen en dan ook antwoorden krijgen; het verwerven van deze informatiepositie is voor de politie belangrijk. Burgers accepteren dit wanneer zij hierdoor ook makkelijker voor iets kunnen aankloppen bij de wijkagenten. Deze wederkerige relatie tussen wijkagent en burgers wordt duidelijk zichtbaar als je kijkt naar de hoeveelheid informatie die burgers uit zichzelf richting de politie brengen via de contacten die de wijkagent geeft.

In gesprekken met burgers, bijvoorbeeld bij buurtonderzoeken na een woninginbraak, maar ook tijdens het wekelijks bezoek aan de moskee, horen wijkagenten veel informatie die de burgers niet op andere manieren aan de politie melden, terwijl het zeker wel informatie is die de politie wil weten en er zeker ook verschillende kanalen zijn om het te melden bij de politie (onder andere Meld Misdaad Anoniem, 0900-8844, CIE, aangifte doen). Het fysieke contact en het gevoel van wederkerigheid maakt dat er een situatie van geven en nemen ontstaat.

‘Je moet een vertrouwensband opbouwen. Door eerlijk en duidelijk te zijn en geen rol te spelen, je moet jezelf zijn. En je moet geen dingen beloven die je niet kan nakomen. Als je het vertrouwen hebt, dan gaan mensen dingen tegen je zeggen. En als ik een vraag heb, dan heb je ook een kans dat je een antwoord krijgt.’

‘Ik doe heel erg graag buurtonderzoek na inbraken. Dan kom je bij de mensen langs en dan hebben de mensen altijd wel wat. Je wordt wel eens gebeld door de vreemdelingenpolitie of je ergens wilt kijken. Dan neem je zo’n groot mogelijk gebied om zo min mogelijk op te vallen. Dan hoor je veel verhalen. Als je dan vraagt aan de mensen waarom ze deze informatie niet anders al aan politie hebben doorgegeven dan blijkt dat het vertrouwen in politie niet groot is.’

‘Waardering van de burgers krijg je vooral door te doen wat je belooft. En daarom: wees zuinig met je beloftes.’

‘Met sommige gemeenschappen is het contact goed. Die gebruiken wij dan als wij informatie nodig hebben, dan gaan ze binnen hun eigen gemeenschap vragen. Maar ook andersom, als zij ergens tegen aanlopen, dan treden we ook gezamenlijk op.’    

YUTPA-score: 8

Het verkeerd aanbieden van huisvuil blijkt uit enquêtes een onderwerp van aandacht te zijn. Zoals hierboven te zien is, is de impact van rondslingerend afval op het publieke domein heel direct en verstoort het idee van een goed functionerende leefomgeving.

Het tunen ofwel afstemmen van wanneer het huisvuil wordt aangeboden op wanneer het wordt afgehaald, kan ook toegepast worden op het afstemmen van aanwezigheid op de momenten waar afwezigheid hoog is en de kans op high impact crime hoog is.

YUTPA-score: 5

Wijkagenten pakken alles op in hun eigen gebied en vooral ook spoedeisende dingen in het gebied van collega-wijkagenten als die toevallig geen dienst hebben. En tegelijkertijd is er sprake van een soort ongeschreven werkverdeling. Zo heeft de ene wijkagent meer met de moskee te maken en de andere wijkagent meer met allochtone jongeren.

Wijkagenten werken in principe zelfstandig, maar kunnen in sommige gevallen samen optrekken. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat ze tegen elkaar worden uitgespeeld of in lastige situaties. Voor een deel voelen wijkagenten dit impliciet aan, voor een deel maken ze hierop expliciet afspraken met elkaar.    

‘Ik loop samen met Karin in de wijk, de werkzaamheden van Karin zijn vaak op afspraak geregeld. Karen draait veel zogenaamde MEP(Multi Etnisch Politiewerk) zaken en doet veel in het sociale netwerk. Karen heeft een netwerk waar je u tegen zegt. Zelf probeer ik meer te zijn van het zelf signaleren en oppikken. Hierdoor vullen wij elkaar heel goed aan, dit maakt ons als koppel sterk.’

‘Karen en ik hebben eigenlijk de niet-bestaande afspraak dat we aan elkaar aangeven wanneer het beter is als Karin of juist ik het woord voer.’

‘We hebben met elkaar de wijk geografisch opgedeeld. In principe kunnen we alle drie overal optreden. Omdat ik in de Schilderwijk ook heel veel met Turkse en Marokkaanse geloofsgemeenschappen in de weer ben geweest, heb ik het meeste contact met de moskee. Niet dat Lex of Paul daar niet komen, of dat ik niet op andere plekken kom, maar dat is zo gegroeid.’    

YUTPA-score: 5